Kalendarium historii Rzyk
1558-2016
* * * * *
1558-1560
Początki istnienia Rzyk za panowania króla Zygmunta II Augusta. Lokacja wsi na prawie wołoskim prowadzona przez Stanisława Tluczicha, który z polecenia Jana Ocieskiego, kanclerza wielkiego koronnego, starosty oświęcimskiego i zatorskiego tę wieś zakłada „na surowym korzeniu, w lesiech gęstych między Inwaldem, Jędrychowem pana Gierałtowskiego a Sulikowicami” .
* * * * *
1563
Stanisław Tluczich, pierwszy sołtys – zasadźca wsi, zbudował na swojej roli (na zarębku Tomiczki) młyn wolny mączny (podsiębierny), a wkrótce także karczmę i piłę (tartak), z której winien co rocznie oddawać do zamku zatorskiego 30 ław tarcic. Były to pierwsze budynki gospodarcze we wsi.
* * * * *
25 luty 1564
Dokumentem inkorporacyjnym król Zygmunt II August przyłączył do Rzeczypospolitej księstwa oświęcimskie i zatorskie wraz z Rzykami. Znalazły się one w granicach nowo utworzonego powiatu śląskiego w województwie krakowskim.
* * * * *
1564
Pierwsza historyczna wzmianka o Rzykach zapisana w lustracji województwa krakowskiego. Wieś pojawiła się pod nazwą „Nowa Wieś”, w której mieszkało 23 osadników, cieszących się wolnościami danymi im na 25 lat. Tylko na potrzeby zamku zatorskiego musieli wyrabiać corocznie po 10 kóp gontów.
* * * * *
1569
W lustracji z tegoż roku Rzyki odnotowano pod nazwą „Nowa Wieś Zagorniki”, z której dochód wynosił 10 florenów (złotych) i 15 groszy.
* * * * *
1578
W rejestrach podatkowych wieś po raz pierwszy pojawiła się pod nazwą „Rzeczki” i przynależała do parafii Andrychów. Funkcję sołtysa pełnił „Swietek z Rzeczek”, a zamieszkiwało w niej 11 zarębników, 6 zagrodników i 6 komorników. Funkcjonowała tu huta szkła i młyn tartaczny o jednym kole, zaś całkowity dochód ze wsi wynosił 9 florenów (złotych) i 12 groszy.
* * * * *
1600
W księgach celnych Krakowa zapisano, że niejaki Stanisław z Rzeczek dostarczył na lokalny rynek krakowski transport szklenia. Szkło zapewne pochodziło z huty szklanej z Rzyk, a on sam był jej hutnikiem.
* * * * *
1602
Z powodu ucisku feudalnego na Żywiecczyźnie z dóbr Mikołaja Komorowskiego zbiegło 14 rodzin chłopskich do Rzyk, m.in. Wojciech Sczibor, Jakub Pękała, Paweł Hagiest i Franciszek Nogawiczka.
* * * * *
1614
W „Rzekach” znajdowała się siedziba wojewody walaskiego Jana Nogawicy. Sprawował on rodzaj wójtowskiej władzy z ramienia starosty zatorskiego nad wszystkimi pasterzami od Porąbki po Koziniec. Urząd swój pełnił w asyście trzech przysiężników: Wojciecha Polaczka i Franciszka Nogawiczki z Rzek oraz Franka Wiotkiego z Ponikwi.
* * * * *
1624
Banda zbójców ze Świnnej spod Żywca zeznała przed swoją egzekucją, że dokonali napadu na Rzeki, które spalili i „ludzi nie mało pobili”. Według relacji zginęło co najmniej 6 mieszkańców, w tym dwoje dzieci, które żywcem spalono wraz z domostwami.
* * * * *
31 styczeń 1625
Biskup krakowski Mikołaj Szyszkowski nakazał „wieczyście y napotomne czasy” oddawać corocznie do kościoła w Spytkowicach koło Zatora dziesięcinę snopową ze wsi „królewskich nazwanych Rzeki y Ponikiew”.
* * * * *
1645
Akta wizytacji kapitulnej podają, że do parafii w Wieprzu należały „Rzeki”, a także wsie: Wieprz, Andrychów, Roczyny, Sułkowice, Targanice i Brzezinka.
* * * * *
1660
W lustracji zapisano, że na dwóch i pół łana ziemi we wsi „Rzeki” gospodarowało 14 zarębników, którzy płacili czynsz na świętego Michała i odrabiali pańszczyznę pieszą po 3 lub 2 dni na tydzień, w zależności od wielkości swoich gospodarstw.
* * * * *
1662-1667
Rejestry poborowe wykazały, że wieś „Rzeki” zamieszkiwały 182 osoby w 26 domach.
* * * * *
1689
Rejestr podymnego z tegoż roku podaje, że we wsi „Rzeki” znajdowały się 34 „dymy” (domy).
* * * * *
1690
W tutejszych lasach wypasało się 150 owiec, a we wsi doliczono się 110 krów.
* * * * *
3 lipiec 1705
Tomasz Tomiczek z Rzek zbójca i rabownik został stracony na rynku żywieckim za rozbój i inne wykroczenia przeciwko prawu.
* * * * *
1716
Z powodu wojny i klęski nieurodzajów rzyczanie zalegali z wypłaceniem należnych 1400 złotych hiberny na rzecz wojska królewskiego.
* * * * *
1717
Urząd wójta pełni Sebastian Berski, a przysiężnika Błażej Młocek.
* * * * *
Lata 20–te XVIII wieku
Najstarsza odnotowana źródłowo powódź w Rzykach, która zniszczyła młyn tartaczny
(z piłą) na zarębku Tomiczki w gospodarstwie Wawrzyńca Tomiczka.
* * * * *
1745
Z inwentarza wsi Rzyki (1745 roku), a następnie lustracji (1765 roku) wynika, że gospodarowało tu na zasadach wspólnictwa 35 gospodarzy, oprócz tego znajdowały się 4 zagrody pasterskie (m.in. Mikołajka i Sochy), a także działały 4 chłopskie młynki wodne.
* * * * *
1769-1770
Wieś przystąpiła do konfederacji barskiej (1768-1772). Na wojska skonfederowane i moskiewskie wydała ogromną sumę pieniędzy (1.565 złp.) co doprowadziło do zubożenia ludności.
* * * * *
czerwiec 1772
Początek zaborów. W wyniku I rozbioru Rzeczypospolitej Austria zajęła południową część województwa krakowskiego. Rzyki stały się częścią monarchii austriackiej na ponad 146 lat.
* * * * *
25 kwiecień 1778
Fryderyk Piotr Dunin i jego żona Zofia z Małachowskich Duninowa zakupili od rządu austriackiego starostwo zatorskie wraz z Rzykami, które następnie przekształcili w prywatne dobra. Do 1908 roku wieś przynależała do dóbr zatorskich.
* * * * *
Lata 80-te XVIII wieku
Na stokach Turonia Północnego (683 m n.p.m.) funkcjonowała huta szkła, a we wsi rozwijał się handel wyrobami tkackimi. Rzyczanie tworząc spółki kupieckie (koligacje) sprzedawali obrusy, serwety i drelichy, wędrując po całej Galicji i Lodomerii, a niektórzy z nich wysyłali nawet swoje towary do Moskwy, Turcji, Holandii, Litwy i na Węgry. Część zarobionego kapitału wielu ofiarowało na budowę kościoła i fundację samodzielnej parafii.
* * * * *
13 marzec 1786
Rzyczanie w suplice do właściciela wsi Fryderyka Piotra hrabiego Dunina prosili
o udzielenie ziarna pod zasiew pól „z przyczyny wielkiego nieurodzaju w Roku przeszłym będącego”.
* * * * *
1789
Zofia z Małachowskich Duninowa, właścicielka wsi, wydała słynną (unikatową) instrukcję dla poddanych wsi Rzyki, handlujących towarami – obrusów, serwet i drelichów oraz ustanowiła dla nich odrębny sąd kupiecki.
* * * * *
1793-1796
Budowa kościoła i utworzenie samodzielnej parafii.
* * * * *
1807
W Rzykach mieszkały dwie rodziny żydowskie Salomona i Joachima Rübner (11 osób). Utrzymywali się z handlu drewnem i prowadzili browar pański w pobliżu kościoła. W kolejnych latach systematycznie wzrastała ich liczba. W 1828 roku odnotowanych zostało 28 osób wyznania mojżeszowego.
* * * * *
1835
Pierwsze próby tworzenia Straży Ogniowej. Z polecenia władz cyrkułu wadowickiego zaprowadzono we wsi regularną straż nocną i zakupiono ogniowe rekwizyty na wypadek pożaru: 8 osęk, 8 drabin i 18 konewek.
* * * * *
1847-1848
Ogromna śmiertelność mieszkańców wywołana klęską głodu i epidemią tyfusu, które poprzedziła zaraza ziemniaczana i ogólne nieurodzaje. W 1847 roku zmarło w Rzykach 601 osób, a w 1848 roku kolejnych 158 osób. Liczba ludności zmniejszyła się o 1/4.
* * * * *
18 luty 1853
Nieudany zamach na cesarza Franciszka Józefa I. Na pamiątkę ocalenia życia monarcha funduje w Wiedniu Kościół Wotywny – Votivkirche (1855-1879). Do jego powstania przyczynili się również mieszkańcy Rzyk. Dobrowolnie złożyli ofiary na ten cel. Rodzina Tomiczków (Maciej, Józef i Jakub) ofiarowała kwotę 8,5 krajcarów.
* * * * *
1872
Długoletni konflikt o serwituty (prawo do swobodnego korzystania z lasów i polan pańskich) z obszarem dworskim zakończył się uciążliwą (193 dniową) egzekucją wojskową w liczbie 172 żołnierzy. Straty materialne oszacowano na 10.349 zł reńskich.
* * * * *
18 styczeń 1890
Teodor Drapella (1842-1903), powstaniec styczniowy, nadleśniczy w dobrach zatorskich Maurycego hrabiego Potockiego, właściciela Rzyk, zastrzelił w tutejszych lasach niedźwiedzia.
* * * * *
Lata 80 i 90–te XIX wieku
Początek emigracji rzyczan „za wielką wodę” do Ameryki (głównie do Detroit). Do dziś żyją tam potomkowie dawnych wychodźców spod Gancarza i Leskowca.
* * * * *
1891
Powstanie Kółka Rolniczego. Wkrótce należało do najbardziej prężnie działających w całym powiecie wadowickim i liczyło 280 członków (stan na 1910 rok). Przy nim działała także, powołana do życia w styczniu 1909 roku, Spółka Oszczędności i Pożyczek – Kasa Reiffeisena, udzielająca pożyczek na niski procent.
* * * * *
2 grudzień 1898
Akt poświecenia budynku szkoły powszechnej w 50 rocznicę koronacji na cesarza Franciszka Józefa I. Szkoła była dwuklasowa. Jej pierwszym nauczycielem i kierownikiem został Andrzej Gondek.
* * * * *
1902
Powołano do życia Ochotniczą Straż Pożarną. Do jej utworzenia przyczynili się Błażej Żydek, Antoni Króliczek i Antoni Kołodziejczyk. Pierwsze próby jej tworzenia w Rzykach – jako Straży Ogniowej – odnotowano już w I połowie XIX wieku.
* * * * *
1908
Hrabiowie Potoccy z Zatora sprzedali Rzyki i tutejsze lasy (870 ha) Karolowi Stefanowi Habsburgowi, arcyksięciu żywieckiemu. Do 1945 roku Habsburgowie byli ostatnimi kolatorami parafii i właścicielami wsi.
* * * * *
1914-1919
Przystąpiono do budowy nowej szkoły. Prace budowlane przerwał wybuch I wojny światowej. W pierwszej połowie 1919 roku budowa szkoły została pomyślnie ukończona.
* * * * *
1 sierpień 1914
Wybuch I wojny światowej. Wielu młodych rzyczan wcielono do cesarsko-królewskiej armii austro-węgierskiej i wysłano na front. Niektórzy zginęli na polu walki.
* * * * *
listopad 1918
U progu niepodległości Rzyki liczyły 2.488 mieszkańców. Grypa zwana hiszpanką uśmierciła jesienią tego roku około 30 osób.
* * * * *
1920
Epidemia tyfusu zabija 41 osób. Celem zwalczania tej choroby starostwo wadowickie utworzyło w Rzykach szpital obok plebani w domu Anny Detko i na organistówce. Szpital działał przez kilka tygodni latem 1920 roku. Kierował nim lekarz natenczas mieszkający w szkole i dwie pielęgniarki. Do pomocy przydzielono im także dwóch jeńców rosyjskich.
* * * * *
1928/1929
Wyjątkowo sroga i śnieżna zima, z najniższą odnotowaną w historii pomiarów temperaturą w lutym (- 35° C), spowodowała chwilowe zamknięcie szkoły.
* * * * *
16 sierpień 1931
Uroczystość poświęcenia nowego żelaznego krzyża na Gancarzu. Obecny jest już trzecim tu stojącym.
* * * * *
3 wrzesień 1933
Po trzech miesiącach budowy otwarto schronisko PTTK „Na Leskowcu”.
* * * * *
1933
Powstanie Koła Gospodyń Wiejskich z inicjatywy Stanisławy Kałużnej-Więckiewicz i Honoraty Cywickiej, żony miejscowego organisty Jana Cywickiego.
* * * * *
1939-1945
Okupacja niemiecka. Do Rzyk skierowano wysiedleńców z Nidku i częściowo z Wieprza. Wielu mieszkańców wywieziono na przymusowe roboty do III Rzeszy Niemieckiej i więziono w obozach koncentracyjnych. Kilkunastu z nich zginęło lub zaginęło. W Auschwitz-Birkenau zamordowano czterech rzyczan, a jednego w Gross-Rosen.
* * * * *
1941
W Rzykach działał ośrodek tajnego nauczania, którym kierował przedwojenny kierownik szkoły Zygmunt Niemiec.
* * * * *
27 stycznia 1945
Wojska radzieckie wkraczają do Andrychowa. Koniec pięcioletniej okupacji niemieckiej Rzyk.
* * * * *
1957
Elektryfikacja wsi wielkim postępem cywilizacyjnym.
Powstał Ludowy Klub Sportowy „Leskowiec Rzyki”.
* * * * *
1960
Na stokach Łamanej Skały – Madohora (929 m n.p.m.) utworzono rezerwat przyrodniczy „Madohora”. Zajmuje on powierzchnie 70 ha (głównie lasów świerkowych).
* * * * *
1962
Po 4 latach budowy (1958-1962) oddano do użytku Dom Nauczyciela. Powstał on dzięki zaangażowaniu wielu mieszkańców, a przede wszystkim osobistej determinacji Mariana Kowalskiego, dyrektora szkoły od 1946 roku.
* * * * *
19 maj 1970
Prywatna wizyta kardynała Karola Wojtyły w Rzykach Jagódkach, z okazji 50 urodzin i 25-lecia święceń kapłańskich, połączona z wyjściem na Leskowiec.
* * * * *
lipiec 1973
Dwa tygodnie lipcowych opadów doprowadziło do zniszczenia drogi i uniemożliwiło dojazd do wsi.
* * * * *
8 wrzesień 1977
Ostatnia wizyta kardynała Karola Wojtyły na Leskowcu przed wyborem na Stolicę Piotrową. Droga na szczyt wiodła tym razem z Wadowic przez Ponikiew.
* * * * *
6 luty 1983
Rozpoczęto naukę w nowym budynku szkolnym o 10 salach lekcyjnych.
* * * * *
3 lipiec 1983
Śmierć Mariana Kowalskiego († 70 lat) długoletniego dyrektora szkoły (1946-1983).
* * * * *
24 czerwiec 1993
Uchwałą Rady Miejskiej w Andrychowie podzielono sołectwo Rzyki na 20 osiedli i uporządkowano numerację domów. Obecnie do największych osiedli należą: Młocki Górne, Młocki Dolne, Szafarze i Polaki, a do najmniejszych: Hajosty, Hatale, Kierczaki i Kluka.
* * * * *
1995
Budowa Kaplicy „Ludzi Gór” na Groniu Jana Pawła II, w którą zaangażowanych było wielu mieszkańców Rzyk.
* * * * *
31 grudzień 2003
Po 22 latach starań Jaworzyna (885,5 m n.p.m.) otrzymała oficjalnie zatwierdzoną nazwę Gronia Jana Pawła II.
* * * * *
2016
Współczesne Rzyki stanowią samodzielne sołectwo przynależące do gminy Andrychów, powiatu wadowickiego i województwa małopolskiego. Liczą ponad 3.100 mieszkańców i są uznawane za jedną z najbardziej atrakcyjnych turystycznie wsi. Urząd sołtysa nieprzerwanie od 1994 roku pełni Pani Zofia Moskwik.
Opracował: Artur Oboza
Zostaw Komentarz